Το έθνος ως αφήγημα

Τα βράδια δεν με εά καθεύδειν η εκάστοτε “νέα πρόκληση των Σκοπίων”. Αν κάτι μου δίνει κουράγιο, είναι η αποφασιστικότητα του νομάρχου ημών κου Ψωμιάδη αφενός και αφετέρου αι καίριαι παραμβάσεις του παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. (καρέτα καρέτα;) Ανθιμου. Υπό το μοναχικό φως του καντηλεριού το ρίχνω στο διάβασμα:

“ … η ανασυγκρότηση της νεοελληνικής ταυτότητας των εκατό πρώτων χρόνων του ελληνικού κράτους εκφράστηκε ως διαφοροποίηση της αυτοσυνειδησίας του νεοέλληνα και βασίστηκε στη διαφορετική κάθε φορά ιδεολογική ιδιοποίηση του πολιτισμού των ερειπίων. Πρόκειται για μια νοσταλγική επιστροφή στο παρελθόν με αίτημα την αναζήτηση της εθνικής ιδιαιτερότητας, του ειδοποιού δηλαδή στοιχείου του πολιτισμού που θα διαμόρφωνε την ελληνικότητα. Το ειδοποιό αυτό πολιτισμικό στοιχείου ωστόσο, προκειμένου να διαμορφώσει ταυτότητα, πρέπει να πολιτικοποιηθεί, να αποτελέσει αντικείμενο επιλογής, ανάδειξης και διάδοσης μέσα από την προπαγάνδα, την εκπαίδευση, τον Τύπο και τη λογοτεχνία. Με άλλα λόγια πρέπει να γίνει αντικείμενο μια μορφής επίσημης και δημόσιας αφήγησης. Με αυτόν τον τρόπο η εθνική ταυτότητα αποτελεί στην πραγματικότητα μια πολιτική ταυτότητα που στοχεύει στη διαμόρφωση του ελληνισμού και στην εδραίωση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
[…]
Το αίτημα της καταγωγής και της συνέχειας οργανώθηκε από τη λογοτεχνία επιλεκτικά με βάση τις πολιτικές επιταγές της ιδεολογίας του εθνικισμού, σύμφωνα δηλαδή με ποια όψη της ελληνικότητας έπρεπε η λογοτεχνία να αναδείξει προκειμένου να εξυπηρετήσει το παρόν. […] Ο λογοτεχνικός κανόνας των πρώτων εκατό χρόνων της πολιτισμικής νοσταλγίας διαμορφώθηκε με γνώμονα το χαρακτηριστικό εκείνο του έθνους που θα έπρεπε να αναδειχθεί κάθε φορά, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις πολιτικές ανάγκες του παρόντος. […] Ο λογοτεχνικός κανόνας που επέλεξαν να δημιουργήσουν οι νεοέλληνες λογοτέχνες, στην επιδίωξή τους να αναπαραστήσουν το εθνικό αίτημα της καταγωγής και της συνέχειας, συστήθηκε πάνω σε μια διπλή κίνηση: επιστροφή αφενός στο παρελθόν και χρήση του πολιτισμικού του αρχείου προκειμένου, μέσα από επιλογές, συνδυασμούς και τρόπο αφήγησής του, να συγκροτηθεί η επιθυμητή εικόνα της συνέχειας, και χρήση τέτοια του αρχείου αφετέρου ώστε η εικόνα αυτή να εξυπηρετεί τις ανάγκες του παρόντος. Ωστόσο η έτσι συγκροτημένη εικόνα του παρελθόντος δεν εξυπηρετεί μόνο αλλά και διαμορφώνει το παρόν.
[…]
Με επιλεγμένες παραπομπές που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και με την ιδιαίτερη κάθε φορά ρητορική χρήση τους η λογοτεχνία ως αυθεντία προβάλλει την αστική φαντασίωση: τον τρόπο που η εξουσία επιθυμεί την αναπαράσταση του έθνους και της εθνικής ταυτότητας προκειμένου να στηρίξει το πολιτικό της πρόγραμμα. […] Τα έθνη συγκροτούνται ως μορφές λόγου και ως πολιτισμικά προϊόντα που επινοούν οι διανοούμενοι, προκειμένου να συμβάλουν ώστε να επιτευχθεί ο κοινωνικός έλεγχος και η κοινωνική διαχείριση των ιθυνόντων πάνω στους νεοαπελευθερωμένους πληθυσμούς. […] Ο νεοελληνικός λογοτεχνικός κανόνας ανταποκρίθηκε στο εκάστοτε εθνικιστικό ιδεολόγημα προκειμένου να στηρίξει την αστική εξουσία στο έργο της να μορφοποιήσει και να κατευθύνει τα αισθήματα και τις δραστηριότητες του νεοαπελευθερωμένου πληθυσμού προς το εκάστοτε επιθυμητό πολιτικό πρόγραμμα.
[…]
Η ηθογραφία επιδοτώντας τον λαϊκό πολιτισμό καλλιέργησε το μύθο της συνέχειας προβάλλοντας τους δεσμούς της πολιτισμικής συγγένειας με τους προγόνους.
Η ποιητική του χώρου και των ερειπίων με την αναγωγή του γεωγραφικού τόπου σε τόπο πολιτισμικών εγγραφών και αναφορών καλλιέργησε την έννοια της αυτοχθονίας και της αυθεντικότητας της πατρίδας.
Το ιστορικό μυθιστόρημα καλλιέργησε μύθους καταγωγής, ιστορικές μνήμες, exempla virtutis, αναδεικνύοντας και οικειοποιούμενο το κλέος της φυλής. Το ιστορικό μυθιστόρημα αναβιώνει τη δεκαετία του 50 ως εθνική απάντηση ενάντια στην αριστερή ιδεολογία, ως επιδίωξη των κυρίαρχων τάξεων να καλύψουν το ιδεολογικό κενό που άφησε η Μεγάλη Ιδέα, μετά την καταστροφή του 22, ως προσπάθεια μετάθεσης στο πεδίο του έθνους του κοινωνικού προβλήματος της χώρας, ως προσπάθεια να ξεπεραστεί ο εθνικός διχασμός.
Το ιστορικό μυθιστόρημα αυτής της περιόδου επιχειρεί να προβάλει δύο διάχυτες μυθολογίες: ότι η εθνική ομοιογένεια και συνοχή του ελληνικού λαού υπήρξε τάχα δεδομένη. Αντίθετα αυτή η ομοιογένεια αποτελεί σχετικά πρόσφατη, επίπονη και ακριβοπληρωμένη κατάκτηση. Και δεύτερον, ότι ο ελληνικός εθνικισμός, που διαμορφώθηκε με άξονα τη μεγάλη ιδέα, υπήρξε τάχα και αυτός ομοιογενής. Αντίθετα υπήρξε πεδίο αδιάκοπης σύγκρουσης με ταξικές και γενικότερα κοινωνικές διαστάσεις".


(κι έτσι απαντιέται και το ερώτημα του φίλου μου του Α., ο οποίος με ρώτησε αν οι σακούλες αυτού του ποστ είχαν κάνα βιβλίο της προκοπής…)