Ο θόρυβος και η οσμή (Le Bruit et l’Odeur)

Στις δύσκολες στιγμές του, όταν δηλαδή ανοίγουν πολλά εσωτερικά κοινωνικά μέτωπα και απονομιμοποιείται η εξουσία του, το αστικό κράτος προσφεύγει συνήθως στη χρήση κάποιου αποδιοπομπαίου τράγου. Στην ελληνική περίπτωση είναι γνωστή η προσφυγή στον εξωτερικό εχθρό (Τούρκο, Αλβανό, Μακεδόνα κλπ) για να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη και κυρίως να συσπειρωθεί εκ νέου γύρω από την κυβέρνησή του. Συχνά όμως, η εξουσία χρησιμοποιεί ή καλύτερα εφευρίσκει εσωτερικούς εχθρούς για να ενδυναμώσει την νομιμότητά της. Στην ελληνική περίπτωση, πάλι, για τριάντα χρόνια, μετά τον εμφύλιο, ο εσωτερικός εχθρός ήταν οι αριστεροί. Σήμερα ένας νέος ωραίος εσωτερικός εχθρός είναι οι μετανάστες που είναι φυσικά οι υπεύθυνοι για την οικονομική κρίση, για τη διαφθορά, για τους χαμηλούς μισθούς, για την υπερχρέωση του Έλληνα σε δάνεια και τη συσσώρευση κερδών στις τράπεζες από την άλλη μεριά, για την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας από το 2008, για την επισφαλή εργασία, για όλα τα αδιέξοδα της καπιταλιστικής οικονομίας. Ο έλληνας είναι τόσο μαλάκας που θεωρεί ότι, ναι, πράγματι, οι μετανάστες είναι η αιτία όλων των παραπάνω. Θεωρεί ότι αν δεν ήταν οι μετανάστες ,αυτός θα δούλευε στα έρημα χωράφια της επαρχίας, θα μάζευε τις ελιές και τις φράουλες για ελάχιστα ευρώ, θα έκανε όλες τις βρωμοδουλειές, θα δούλευε οικοδομή, καθαρίστρια στο μετρό και στις τουαλέτες κλπ κλπ. Η ΝΔ αποφάσισε να παίξει το χαρτί του εσωτερικού εχθρού, των μεταναστών, για να χαϊδέψει τα αυτιά του Έλληνα και πρωτίστως των ψηφοφόρων και στελεχών της που λοξοκοιτούν προς το ΛΑΟΣ. Η αστική δεξιά ξέρει να χρησιμοποιεί το παιχνίδι του φασισμού (της άκρας δεξιάς) για να βγαίνει ενισχυμένη στο τέλος.
Στην περίπτωση της Γαλλίας το παιχνίδι αυτό το έπαιξε πολύ καλά ο Νικολά Σαρκοζί. Κλέβοντας τα συνθήματα τις άκρας δεξιάς, πατώντας στις φοβίες του Γάλλου μικροαστού, ασκώντας μια πολιτική έντονης καταστολής κέρδισε την εμπιστοσύνη μεγάλου μέρους της γαλλικής κατώτερης μεσαίας τάξης και χάρη στη θητεία του στο υπουργείο εσωτερικών προβλήθηκε ως ο άνθρωπος που θα αποκαταστούσε την τάξη για τους νοικοκυραίους. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα πέτυχε να συρρικνώσει την επιρροή του Λεπέν και να απορροφήσει όλους όσους φλέρταραν με το φασισμό. Όμως, η ιστορία αυτή ερχόταν πάλι από το παρελθόν. Το πρόσφατο παρελθόν και όχι τον εξαιρετικά διδακτικό σε ζητήματα φασισμού μεσοπόλεμο. Στα τέλη της δεκαετίας του '80 η κρίση της αστικής δεξιάς γινόταν εμφανής με το φαινόμενο Λεπέν. Μέχρι τότε η παραδοσιακή αστική δεξιά δεν είχε βάλει στην ατζέντα της το ζήτημα μετανάστες. Μάλιστα, με δικό της νόμο από τη δεκαετία του '70 οι μετανάστες μπορούσαν να διευκολυνθούν στο να φέρουν όλη την οικογένειά τους στη Γαλλία (regroupement familial).

Τότε ακόμα, οι δυνατότητες του καπιταλιστικού συστήματος ευνοούσαν στο να επενδύει στους μετανάστες. Χαρακτηριστική είναι η πορεία του Σιράκ πάνω στο θέμα των μεταναστών. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80, ο βασικός πολιτικός εκπρόσωπος της αστικής δεξιάς δήλωνε πως αποδέχεται μια Γαλλία πολυεθνοτική και πλουραλιστική. Όμως, στα τέλη της δεκαετίας η άνοδος του Λεπέν άρχισε να τον κάνει να αλλάζει τα λόγια του. Ο ίδιος μιλώντας για τον Λεπέν είχε πει σε συνέντευξή του: "εκφράζει κάποια πράγματα που σκεφτόμαστε και εμείς, αλλά με τρόπο πιο έντονο και άσχημο και με όρους λαϊκίστικους".* Η στροφή προς τα έξω είχε αρχίσει να γίνεται. Και λέγοντας προς τα έξω εννοούμε ότι άρχισε η αστική-δημοκρατική δεξία να εκφράζει προς τα έξω τα πραγματικά της συναισθήματα για τους μετανάστες (τους οποίους η ίδια είχε χρησιμοποιήσει για να χτίσουν τη Γαλλία). Αυτά τα συναισθήματα φυσικά πήγαζαν και πηγάζουν από τη βαθύτερη ουσία-ιδεολογία της αστικής τάξης της Γαλλίας και της αποικιοκρατικής ιστορίας της. Το 1988 ο Ζακ Σιράκ έτεινε το χέρι ακόμα πιο πολύ στους ψηφοφόρους του Λεπέν. Σε μια ομιλία στη Μασσαλία (γνωστή για το μεγάλο πληθυσμό μεταναστών και με παράδοση στα υψηλά λεπενικά ποσοστά), δήλωσε για την αύξηση των ρατσιστικών και ξενοφοβικών κρουσμάτων: "δεν μπορώ να τα αποδεχτώ, όμως τα καταλαβαίνω".**
Λίγα χρόνια αργοτερα το 1991 σε μια ομιλία του στην Ορλεάνη*** δήλωσε για το μεταναστευτικό: "το πρόβλημά μας δεν είναι οι ξένοι, αλλά είναι ότι υπάρχει ένα όβερντοουζ. Μπορεί να είναι αλήθεια οτι οι ξένοι δεν είναι περισσότεροι από πριν τον πόλεμο (σημ. εννοεί στο μεσοπόλεμο, όταν η Γαλλία είχε δεχτεί μεγάλα κύματα προσφύγων και μεταναστών) αλλά δεν είναι οι ίδιοι και αυτό κάνει τη διαφορά. Είναι σίγουρο ότι το να έχουμε Ισπανούς, Πολωνούς και Πορτογάλους να δουλεύουν σε εμάς δημιουργεί λιγότερα προβλήματα από το να έχουμε μουσουλμάνους και μαύρους. Πώς θέλετε ο Γάλλος εργαζόμενος που ζει στη Γκουτ ντ' Ορ και δουλεύει μαζί με τη γυναίκα του και οι οποίοι μαζί κερδίζουν γύρω στα 15.000 φράγκα και βλέπουν στην πόρτα στη γωνία της πολυκατοικίας τους, στοιβαγμένη, μια οικογένεια με τον πατέρα, τις τρεις τέσσερις συζύγους του, καμιά εικοσαρια κουτσούβελα και ο οποίος κερδίζει καμια 50.000 φράγκα από τα κοινωνικά επιδόματα χωρίς πραγματικά να δουλεύει. Αν προσθέσετε σε αυτό το θόρυβο και την οσμή, ε, τότε ο γάλλος εργαζόμενος στην πόρτα της πολυκατοικίας τρελαίνεται. Πρέπει να καταλάβουμε ότι αν ήσασταν στη θέση του θα αντιδρούσατε το ίδιο. Και δεν είσαι ρατσιστής να πεις ότι έτσι είναι. Η κυβέρνησή μας πρεπει να καταλάβει ότι υπάρχει πρόβλημα με τη μετανάστευση και εάν δεν το αντιμετωπίσουμε, αυτοί που θα οφεληθούν θα είναι οι πιο εξτρεμιστές".

Μέσα στο λόγο αυτό ο Σιράκ ενσωμάτωσε όλη την ιδεολογία του φασισμού. α) Χρησιμοποιήσε εκφράσεις στιγματισμού μιας ομάδας ανθρώπων (ο θόρυβος και η μυρωδιά, η πολυγαμία και η πολυτεκνία), β) Διαχώρισε με βάση την προέλευση και τη θρησκεία (Ευρώπη-Αφρική, χριστιανοί-μουσουλμάνοι), γ) Μίλησε με όρους συλλογικούς (είναι οι μετανάστες ένα ενιαίο σύνολο, αυτοί και εμείς. Ο μετανάστης δεν έχει μια ιδιαίτερη οντότητα, δεν αποτελεί ένα ξεχωριστό άτομο, αλλά μια συλλογική ομάδα με συλλογικές συμπεριφορές και πράξεις σε αντίθεση με ένα αλλό συλλογικό εμείς-οι γάλλοι εργαζόμενοι), δ) Χάϊδεψε τα μικροαστικά αντανακλαστικά του μέσου Γάλλου, που βλέπει ένα άνθρωπο κατώτερης κοινωνικής τάξης και, κατά την ιδεολογία του Γάλλου, κατώτερης κουλτούρας να διεκδικεί μερίδιο στον πλούτο του και στην ευημερία του.
Σε ένα άλλο σημείο του λόγου του ο Σιράκ θα μας θυμίσει ακόμα περισσότερο τον Καρατζαφέρη με τον λαϊκισμό του. "Οι περισσότεροι από αυτούς (δηλ. τους μετανάστες) είναι άνθρωποι που δουλεύουν, είναι άνθρωποι γενναίοι. Είμαστε χαρούμενοι να τους έχουμε εδώ. Εάν δεν είχαμε τον αλγερινό μπακάλη στη γωνία, ανοιχτό από τις 7 το πρωί έως τα μεσάνυχτα, πόσες φορές δε θα βρίσκαμε να φάμε κάτι το βράδυ;".
Ο "θόρυβος και η οσμή" που χρησιμοποίησε τότε ο Σιράκ προκάλεσαν αντιδράσεις στον πολιτικό κόσμο και κυρίως στους μετανάστες. Η κίνηση ενάντια στο ρατσισμό και για τη φιλία μεταξύ των λαών (Mouvement contre le racisme et pour l'amitié entre les peuples) κατέθεσε μήνυση κατά του Σιράκ για υποκίνηση ρατσιστικού μίσους, η οποία απορρίφθηκε ένα χρόνο μετά.**** Ο Λεπέν δήλωσε για τις νέες θέσεις του Σιράκ και της αστικής δεξιάς: "...ξαφνιάζομαι να χρησιμοποιούν τα λόγια μου, οι Γάλλοι προτιμούν το αυθεντικό και όχι την κόπια". Το 2002 οι δύο πολιτικοί βρέθηκαν αντιμέτωποι για την προεδρία της Γαλλίας, κυρίως λόγω της μεγάλης αποχής που έδωσε τη δυνατότητα στο Λεπέν να περάσει στο δεύτερο γύρο. Στο δεύτερο γύρο οι περισσότεροι Γάλλοι, ασχέτως πολιτικής τοποθέτησης, έσπευσαν να ψηφίσουν Σιράκ για να αποφύγουν τα χειρότερα (Καραμανλής ή τανκς), σημειώνοντας μάλιστα ρεκόρ συμμετοχής σε εκλογές στη Γαλλία. Τροφοδοτώντας το φασισμό, η αστική δεξιά νομιμοποίησε με τον καλύτερο τρόπο την εξουσία της. Νομίζω τα διδάγματα είναι πάντα επίκαιρα.
Το 1993 οι Ζεμπντά από την Τουλούζ έβγαλαν το δίσκο "Ο θόρυβος και η οσμή" (Le Bruit et l’Odeur). Το όνομα του συγκροτήματος σημαίνει βούτυρο στα αραβικά (γαλλικά beurre), αλλά αποτελεί λογοπαίγνιο με τη λέξη beur την οποία χρησιμοποιούν (στην αργκό) οι άραβες δεύτερης γενεάς για να αυτοπροσδιοριστούν (αναγραμματισμός του arabe - be-ur). "Ο θόρυβος και η οσμή, ο θόρυβος του κομπρεσέρ. Ποιος κατασκεύασε αυτό το δρόμο; Ποιος έχτισε αυτή την πόλη και ποιος δε μένει σε αυτή; Σε εκείνους που γκρινιάζουν για το θόρυβο, σε εκείνους που απορρίπτουν την οσμή, συστήνομαι, με λένε Λαρμπί, Μαμαντού, Χουάν και κάντε χώρο. Γκιντό, Ανρί, Σινό, Αλί..."

Το 2002 ο Ερίκ Πιτάρ γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για την καθημερινότητα, την ανεργία και τις συνθήκες στις Σιτέ και τα γκέτο της Τουλούζ. Αφορμή για το ντοκιμαντέρ ήταν η δολοφονία ενός 17χρονου νεαρού καταγωγής μεταναστών δεύτερης γενεάς, του Χαμπίμπ Μοχάμεντ, από αστυνομικούς. Το ντοκιμαντέρ που εκτυλίσσεται στη Σιτέ που μεγάλωσε ο Χαμπίμπ φέρει τον τίτλο "Ο θόρυβος, η οσμή και κάποια αστέρια", κάνοντας σαφή υπαινιγμό στις δηλώσεις του Σιράκ, που σύμφωνα με πολλούς αποτελούν την τομή στην ενσωμάτωση και στη νομιμοποίηση της ρητορείας και των απόψεων της ακροδεξιάς στον επίσημο πολιτικό λόγο στη Γαλλία. Κάτι που στην Ελλάδα έχει συμβεί εδώ και κάποια χρόνια με την καθημερινή προβολή των (τηλεοπτικών πια) αστέρων του ΛΑΟΣ και προσφάτως με την επίσημη υιοθέτηση της πολιτικής ατζέντας Καρατζαφέρη από την κυβέρνηση της ΝΔ.

Εδώ ένα επίκαιρο και σχετικό άρθρο του Αντώνη Λιάκου
*Franz Olivier Giesbert, Jacques Chirac, εκ. Seuil, « Points », 1995, σ. 419.
** "À Marseille, M. Chirac se propose de "régler en cinq ans" les problèmes de l'immigration " στη Le Monde, 12 Μαρτίου 1988.
*** http://www.humanite.fr/1991-06-21_Articles_-PORTEURS-DE-HAINE
****http://www.humanite.fr/1992-02-27_Articles_-LES-ODEURS-ET-CHIRAC-LA-JUSTICE-NE-SENT-RIEN
σημ.: τόσο το τραγούδι των Ζεμπντά όσο και της Μαρίας Δημητριάδη δεν προτείνονται για τα μουσικά γούστα του GT