Η ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ

Αφορμή για το κείμενο στάθηκε η παρουσία της femme-fatale του ελληνικού υπουργείου Παιδείας στη Βουδαπέστη την 23η Οκτώβρη -ημέρα εθνικής γιορτής για τους Ούγγρους μετά το 1990- για τον εορτασμό των 50 χρόνων από την εξέγερση του 1956.

Του ειδικού μας συνεργάτη και μυστικού πράκτορα Humanimal

Αιτίες όμως είναι η αηδία από το σύνδρομο της πολυεπίπεδης ανάγνωσης και ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων ανάλογα με την ιδεολογική ταυτότητα του υποκειμένου καθώς και απ’ τη διαχρονική στάση των κυριάρχων να στρεβλώνουν την ιστορική πραγματικότητα προς ίδιον όφελος, αφού δυστυχώς αυτοί είναι οι νικητές και οι επίσημοι γραφείς της. Τι σχέση έχει μισό αιώνα μετά η Μαριέττα (η προσωποποίηση βοηθά σχηματικά, στη θέση της θα μπορούσε να ναι οποιαδήποτε δομική μορφή της Βαβυλώνας) με τους εξεγερμένους ούγγρους προλετάριους κατά της κομματικής γραφειοκρατίας και του ιδιόμορφου καπιταλισμού που είχε επιβάλλει η Μόσχα στους δορυφόρους της; Ποιους πραγματικά τίμησε εκεί; Eνστερνίζεται άραγε την αυτοοργάνωση και την αυτενέργεια ως μεθόδους για την αποτίναξη των εξουσιαστικών κοινωνικών δομών;

Προφανώς, η κυρίαρχη τάξη βρήκε την ευκαιρία να προσεταιριστεί με το χυδαίο, μεταμοντέρνο τρόπο της (και) τη λαϊκή εξέγερση του ’56 και να προσθέσει νέα επιχειρήματα στο ιδεολογικό της οπλοστάσιο κατά του σταλινισμού και των παραφυάδων του. Το κρίσιμο ερώτημα που θα τεθεί, έχει δυστυχώς μεταφυσική οντότητα: Τι θα έκανες αν ήσουν εκεί, τότε, Μαριέττα; Λίγα λόγια για το ιστορικό πλαίσιο και ο καθείς ας φανταστεί…

Οι κοινωνικές αντιθέσεις στην ανατολική Ευρώπη βρίσκονταν σε όξυνση μετά το θάνατο του Στάλιν το 1953 και την αποσταλινοποίηση που εξήγγειλε το 20ό συνέδριο του Κ.Κ.Σ.Ε. Τα γεγονότα στην Πολωνία -η εργατική εξέγερση στο Πόζναν και η ανάδειξη νέας κομμουνιστικής ηγεσίας μετριοπαθούς απόχρωσης- έδωσαν θάρρος στους κύκλους των διανοούμενων και φοιτητών της Ουγγαρίας, που από καιρό ήδη ασκούσαν κριτική στην ολοκληρωτική φύση του καθεστώτος και ζητούσαν μεταρρυθμίσεις.

Οι συνθήκες κραυγαλέα το απαιτούσαν: ανελεύθερη κοινωνική ζωή, αυξημένα προνόμια για τον κομματικό και κατασταλτικό μηχανισμό του κράτους, βίαια κολλεκτιβοποίηση της αγροτικής ιδιοκτησίας. Η οικονομική εξάρτηση της Βουδαπέστης απ τη Μόσχα ήταν βαθιά, καθώς όχι μόνο ήταν υποχρεωμένη να καταβάλλει το 20% της ετήσιας παραγωγής της με τη μορφή πολεμικών αποζημιώσεων, λόγω της συμμαχίας με τους ναζί, αλλά και γιατί τα τότε ανακαλυφθέντα κοιτάσματα ουρανίου στο έδαφός της είχαν περάσει στη δικαιοδοσία των σοβιετικών -ό,τι περίπου κάνουν και οι δυτικές πολυεθνικές σήμερα με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Οι κύκλοι αυτοί, ολίγον από φοιτητοδιανοούμενους σε συνεργασία με τη μέση τάξη, ζητούσαν και την ανάδειξη νέου πολιτικού διαχειριστή, του Ίμρε Νάγκυ, ενός κομμουνιστικού στελέχους που παραμέρισαν οι σταλινικοί μετά τη διετή πρωθυπουργική θητεία του (1953-1955). Τα προλεταριακά στρώματα από τη σκοπιά τους χλεύαζαν τις ενδοκομματικές αντιθέσεις και τις αστικές φιοριτούρες, ενώ η βασική τους επιδίωξη ήταν η εργατική αυτοδιεύθυνση.

Ο επιταχυντής των εξελίξεων ήταν η διαδήλωση τη 23ης Οκτώβρη που οργάνωσε η πανεπιστημιακή κοινότητα για την πολωνο-ουγγρική αλληλεγγύη και την ανεξαρτησία από τους σοβιετικούς. Η ανταπόκριση ήταν μαζική, καθώς συγκεντρώθηκαν 200.000 διαδηλωτές, τους οποίους ο γραμματέας του ΚΚ Ουγγαρίας, Γκεράι ,είχε με ραδιοφωνικό μήνυμα αποκαλέσει "καθάρματα" και ανακαλέσει στην τάξη -μάταια.

Αργά το βράδυ οι δήμιοι της ΑVΟ (μυστική υπηρεσία ασφαλείας) που φρουρούσαν το ραδιοφωνικό μέγαρο άνοιξαν πυρ κατά του συγκεντρωμένου πλήθους και 15 άνθρωποι πλήρωσαν με τη ζωή τους την απόφασή τους να διαδηλώσουν κατά της απολυταρχίας. Οι εξελίξεις ήταν επαναστατικές και άμεσες: γενική απεργία διαρκείας, εφοδιασμός σε οπλισμό, κατάληψη στρατηγικών σημείων της Βουδαπέστης. Κάτω από την πίεση των γεγονότων ο "δημοφιλής" Νάγκυ διορίζεται πρωθυπουργός και ζητά να κατατεθούν τα όπλα υποσχόμενος εκδημοκρατισμό. Παράλληλα κηρύσσει στρατιωτικό νόμο και προσκαλεί τα σοβιετικά στρατεύματα που σταθμεύουν στην Ουγγαρία να επιβάλουν την τάξη. Οι ασφαλίτες της ΑVΟ ενώνονται με τους εισβολείς και ξεκινούν αιματηρές οδομαχίες στην πρωτεύουσα, αναγκάζοντας το Νάγκυ να διαλύσει την AVO την 27η Οκτώβρη προς κατευνασμό του πλήθους. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία του τακτικού ουγγρικού στρατού συνέδραμε τους εξεγερμένους με δυνάμεις και οπλισμό, ανάγκασε τους σοβιετικούς να αποχωρήσουν απ’ τη Βουδαπέστη την 29η Οκτώβρη και να διορίσουν νέο γεν. γραμματέα του ΚΚ Ουγγαρίας τον Γιάνος Κάνταρ. Ο νέος εγκάθετος διαχειριστής ( ο οποίος εκτελέστηκε σε γιουγκοσλαβικό έδαφος το καλοκαίρι του 1958 ως ρεφορμιστικό στοιχείο) αδυνατώντας να ελέγξει την κατάσταση, κηρύσσει την ουδετερότητα της χώρας από το σύμφωνο της Βαρσοβίας και ωθεί το Κρεμλίνο να εξαπολύσει τη δεύτερη και ολοκληρωτική του επίθεση την 4η Νοέμβρη. Η δύναμη πυρός των σοβιετικών ήταν συντριπτική και μέσα σε δύο εβδομάδες εξάλειψε όποια εστία αντίστασης μέσα στην πόλη. Η καταστολή της επανάστασης σήμανε την απαρχή διώξεων και εκτοπισμού χιλιάδων αντιφρονούντων, ενώ διαδηλώσεις και απεργίες συνεχίσθηκαν τουλάχιστον για δύο ακόμη χρόνια.

Καθοριστική σημασία στην όλη επαναστατική διαδικασία είχε ο σχηματισμός και η δράση των εργατικών συμβουλίων, αφού κάθε άλλη μορφή οργάνωσης και διεκδίκησης ήταν ελεγχόμενη απ το κράτος-κόμμα. Η αυτονομία της εργατικής τάξης εμπεδώθηκε μέσα από την αυτοδιαχειριζόμενη δράση των συμβουλίων της, που συντόνιζαν τις κινήσεις των εξεγερμένων μέσα απ τις γενικές συνελεύσεις. Τα εργατικά συμβούλια, χωρίς ενδιάμεσο όργανο, μετέφεραν την ελεύθερη έκφραση των εργαζομένων σε περιφερειακό επίπεδο, εγκαθιστώντας στις εξεγερμένες περιοχές αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Απώτατη κατάληξη ήταν ο σχηματισμός του "επαναστατικού συμβουλίου της μείζονος Βουδαπέστης", του ευρύτερου συλλογικού οργάνου των επαναστατών απέναντι στο κομματικό κράτος και τους πάτρωνές του. Μέσα απ τις γενικές συνελεύσεις του σχεδιάστηκαν η απεργία διαρκείας, ο εξοπλισμός των εργατών και αντιμετωπίστηκαν τα οικονομικά ζητήματα: η μισθοδοσία των απεργών συνεχίστηκε με αυξήσεις και οργανώθηκε ο επισιτισμός με αδιαμεσολάβητες συναλλαγές με τους επαναστατημένους αγρότες που είχαν διαλύσει τα κολχόζ-κάτεργα.

Η ιδιαίτερη αναφορά στα εργατικά συμβούλια έγινε γιατί με την οργάνωσή τους παρέχουν διαχρονικά άρτιο δείγμα πολιτικής αυτοδιαχείρισης απέναντι στις εξουσιαστικές δομές και κατέδειξαν πως η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας ως μέσο για τη δημιουργία της αταξικής κοινωνίας δεν βρίσκεται στο χρεοκοπημένο μοντέλο της εθνικοποίησής της, αλλά στην κολεκτιβιστική και αδιαμεσολάβητη διαχείρισή της.

Συμπυκνώνοντας, η μαχόμενη ουγγρική επανάσταση έφτασε μέσα σε δύο εβδομάδες στα όρια της καταστροφής του παλιού κόσμου και προέταξε την αυτοοργάνωση ως το μέσο για την οργάνωση της χειραφετημένης κοινωνίας. Μέσα στη δίνη των προταγμάτων της, εξακολουθώ και αναρωτιέμαι τι αλήθεια τίμησαν η Μαριέττα και οι ομόστοιχοί της...

Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν αλιεύτηκαν από τον αστικό τύπο της 27ης Οκτώβρη καθώς και από τη μπροσούρα "Η ουγγρική επανάσταση του 1956", που εξέδωσε στην Αθήνα η αναρχική ομάδα ORA NIHIL το Νοέμβρη του 1996.