ΚΑΙ ΕΓΕΝΕΤΟ ΣΙΝΕΜΑ

Ε, και αφού λογοκλέψαμε μία, να μην λογοκλέψουμε δύο; Αλλωστε δεν κλέβουμε και τίποτε αξίας, καθότι ο λόγος βρίσκεται σε υποτίμηση στις μέρες μας. Αλλά δεν θα το ξαναματακάνω, σας δίνω το λόγο μου (δεν τον θέλετε; τι παει να πει δεν το θέλετε και δεν έχει αξία;).

Και πάλι από το περιοδικο ΣΙΝΕΜΑ.

Εάν κάποιος θέλει να μάθει από πού ακριβώς ξεκινά η τέχνη που σήμερα ονομάζουμε σινεμά, δεν έχει παρά ν' ανάψει ένα κερί τη νύχτα. Η νύχτα παίρνει ζωή από το φως και το φως δημιουργεί σκιές. Ακριβώς.

Το Θέατρο Σκιών έγινε μέσα στο πέρασμα του χρόνου ο κινηματογράφος που γνωρίζουμε σήμερα. Χίλια χρόνια πριν οι Κινέζοι έκαναν το πρώτο βήμα, παρατηρώντας ότι μια τρύπα σ' ένα παντζούρι έδειχνε τον έξω κόσμο ανάποδα στον εσωτερικό τοίχο. Η εικόνα έγινε πιο καθαρή όταν τον 160 αιώνα ο Ιταλός Τζιρολάμο Κορντάνο στερέωσε στην τρύπα ένα φακό. Δύο αιώνες αργότερα επιτεύχθηκε η “προβολή σε οθόνη περίτεχνων εικόνων ζωγραφισμένων σε γυαλί,” χάρη στον πρόγονο των σημερινών μηχανών προβολής, γνωστό ως “μαγικό φανό”. Ολ' αυτά όμως έχουν να κάνουν με την αποτύπωση σταθερών εικόνων.

Ο κινηματογράφος έχει κίνηση, που στην πραγματικότητα πρόκειται για οφθαλμαπάτη, διότι μια ταινία αποτελείται από εκατοντάδες στατικές εικόνες οι οποίες περνούν με μεγάλη ταχύτητα για να μην τις βλέπουμε μεμονωμένα.

Το φαινακιστοκόπιο, που εφηύρε ο Βέλγος φυσικός Ζοζέφ Πλατό, προέκτεινε την παρατήρηση ότι στριφογυρίζοντας ένα σχοινί στου οποίου την άκρη βρίσκεται πυρακτωμένο κάρβουνο, η εικόνα του τελευταίου παραμένει ορατή για ένα δέκατο του δευτερολέπτου. Το μηχάνημα αυτό είχε τη δυνατότητα να δείχνει ένα αντικείμενο να κινείται σε διαφορετικές στάσεις, μέσω ενός δίσκου με εγκοπές στις οποίες είναι τυπωμένες εικόνες. Αργότερα, τις εγκοπές αντικατέστησαν καθρέφτες, κι έτσι η κίνηση των εικόνων έγινε ομαλότερη στο πραξινοσκόπιο του Εμίλ Ρείνό, ο οποίος μάλιστα στη συνέχεια τελειοποίησε μια μηχανή προβολής για κινούμενες εικόνες.

Το πραξινοσκόπιο όμως και οι άλλες τέτοιου τύπου εφευρέσεις (φιλοσκόπιο, θαυματρόπιο) ήταν περισσότερο παιχνίδια και μάλιστα καταναλωτικά.

Η πρώτη κίνηση που αποτυπώθηκε σε φωτογραφική ενότητα ήταν εκείνη ενός αλόγου κούρσας ενώ κάλπαζε σ' ένα μονοπάτι. Επρόκειτο για πείραμα και είχε ως εξής: Το άλογο τρέχοντας έσπαζε τεντωμένα σχοινιά στο δρόμο του, θέτοντας έτσι σε λειτουργία τους φωτοφράχτες δώδεκα ίδιων φωτογραφικών μηχανών με αποτέλεσμα το άλογο να φωτογραφίζεται σε κάθε βήμα καλπασμού του. Εμπνευστής αυτής της διαδικασίας ήταν ο Βρετανός φωτογράφος Εντουαρντ Μάιμπριτζ ο οποίος, παρ' ότι όχι ο πρώτος που φωτογράφιζε κίνηση, ήταν εκείνος που συνδύασε την τεχνολογία της εποχής του φτιάχνοντας ένα φωτογραφικό φωτοφράχτη.

Κι έτσι, σιγά σιγά, εισχωρούμε στο κεφάλαιο του κινηματογραφικού φιλμ. Οσο παράξενο κι αν φανεί, το φιλμ που χρησιμοποιείται σήμερα, το 1995, δεν έπαψε ποτέ να έχει τις βάσεις του σ' εκείνο που κατασκεύασε ο Αμερικανός Τζορτζ Ιστμαν το 1885. Οι πρώτες “ταινίες”, πάντως, δεν γυρίστη καν σε φιλμ, αλλά σε ρολό χαρτιού ευαίσθητου στο φως.

Χρησιμοποιώντας το φιλμ του Ιστμαν, ο Αμερικανός Τόμας Εντισον με τον Αγγλο βοηθό του Ρίτσαρντ Ντίξον, το τελειοποίησαν σε κύλινδρο. Ο Ντίξον έκοψε κατά μήκος το φιλμ των 7,6 μ.μ. ανοίγοντας τρύπες στις άκρες του, έτσι ώστε να περιτυλίγεται ομοιόμορφα στην κινηματογραφική μηχανή που είχε φτιάξει.

Η εφεύρεση του Εντισον ήταν το κινητοσκόπιο ή και νικελώδειο, λέξη που προέρχεται από το αμερικανικό κέρμα “νίκελ”, και την ελληνική “ωδείο”. Ενα μηχάνημα το οποίο ενεργοποιείτο με ένα νίκελ προσφέροντας την ευκαιρία στους θεατές να δουν μέσα απ' αυτό μια ταινία 15".

Το 1889, οι Εντισον και Ντίξον τελειοποίησαν τη βασική κινηματογραφική μηχανή λήψης γυρίζοντας μια ταινία όπου φαινόταν ένας χαμογελαστός άντρας, ο οποίος υποκλινόμενος έβγαζε το καπέλο του. Ο ανώνυμος εκείνος άντρας είναι, ουσιαστικά, ο πρώτος σταρ του σινεμά.

Ωστόσο, αξίζει να πούμε εδώ ότι τρία χρόνια πριν απ' αυτή την ανακάλυψη, ο Γάλλος Λουί ΝτεΠρενς είχε γυρίσει με διαφορετικές μηχανές λήψης - που δε δούλευαν όμως στην εντέλεια - αρκετές ταινίες στην Αγγλία. Ο παραπάνω εφευρέτης εξαφανίστηκε μυστηριωδώς πριν τελειοποιήσει τις μηχανές του.

Ο Εντισον θεώρησε το κινητοσκόπιο παιχνίδι. Και είχε δίκιο. Το κινητοσκόπιο απευθυνόταν σε ένα θεατή τη φορά, με αποτέλεσμα οι δρόμοι να είναι γεμάτοι από τέτοιες μηχανές. Παρ' όλα αυτά, η εφεύρεσή του έδωσε τη δυνατότητα σε άλλους εφευρέτες να τη συνδυάσουν με το μαγικό φανό κι έτσι φθάνουμε στο 1895, στη Γαλλία και στους αδελφούς Λιμιέρ, τους πρώτους κατασκευαστές μιας μηχανής λήψης που μπορούσε ταυτόχρονα να δουλέψει και ως μηχανή προβολής.

Η πρωτότυπη μηχανή τους είχε σχήμα ραπτομηχανής και κατά κάποιον τρόπο λειτουργούσε σαν τέτοια: Οταν γίνεται η βελονιά, το πανί παραμένει ακίνητο. Προχωρά στο ενδιάμεσο διάστημα μόνο από βελονιά σε βελονιά. Ετσι και η μηχανή προβολής τους. Κρατούσε το φιλμ ακίνητο όταν προβαλλόταν κάθε καρέ και στη συνέχεια το προωθούσε για να φτάσει στο επόμενο.

Η πρώτη τους ταινία στην υπόγεια αίθουσα του Grand Cafe στο Παρίσι, στις 28 Δεκεμβρίου 1895, έδειχνε ένα τρένο να κατευθύνεται απειλητικό προς το φακό, δηλαδή τους θεατές, οι οποίοι κατατρόμαξαν.

Το αστείο είναι ότι η εφεύρεση των Λιμιέρ, στη χρήση της, είχε να κάνει καθαρά με την πρακτική. Για την προβολή το μόνο που χρειαζόταν ήταν μια δυνατή λυχνία πίσω από τη μηχανή, την ώρα που γυρνούσε η ταινία μέσα στο σκοτάδι .

Η νύχτα παίρνει ζωή από το φως και το φως δημιουργεί σκιές.
Ο κινηματογράφος είχε γεννηθεί.

(Eιδική έκδοση του περιοδικού ΣΙΝΕΜΑ για τα εκατό χρόνια κινηματογράφου - 1995).