Εργατικό κίνημα και Θεσσαλονίκη. Η Φεντερασιόν.

Ένα βράδυ τα πίναμε στου Σωτήρη, (ποιος είναι ο Σωτήρης;Ντροπή σου που δε ξέρεις) παρέα με τον Argos_T και τον φίλο εξόριστο στο Βερολίνο. Εκεί οι δυο τους, δηλαδή περισσότερο ο πρώτος καθώτι και χειμαρρώδης, είπαν πολλά για το συνδικαλισμό και άλλα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα για τη Θεσσαλονίκη που ομολογώ ότι δεν ήξερα. Τέντοσα τα αυτιά μου, έπιασα όσα περισσότερα μπορούσα αλλά κάπου η κούραση και το τσιπουράκι με άφησαν απ' έξω. Από εκείνο το βράδυ και μετά έψαξα διάφορα γιατί τα όσα είπαν οι δυο φίλοι τα βρήκα άκρως ενδιαφέροντα. Και τελικά έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο. Είναι από το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης και έχει εκδοθεί με λεφτά της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης του 1997. Λέγεται "Το Εργατικό-Συνδικαλιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης. Η ιστορική φυσιογνωμία του". Γράφουν οι Γ. Αναστασιάδης, Ν. Μαραντζίδης, Χ. Κεραμοπούλου και Β. Τάταλας. Τα αναφέρω όλα αυτά για τον εξής λόγο: Δεν ξέρω πολλά περισσότερα από όσα αναφέρονται μέσα στο βιβλίο για να τα διασταυρώσω. Εδώ θέλω τη βοήθεια όσων γνωρίζουν πράγματα προκειμένου να διασταυρώσουμε τις πληροφορίες. Ωστόσο όσα αναφέρονται είναι άκρως ενδιαφέροντα.
Θα αναφέρω σήμερα κάποια από τα πρώτα συνδικαλιστικά βήματα που έγιναν στην πόλη. Στη Φεντερασιόν (την πρώτη μεγάλη συνδικαλιστική προσπάθεια) που αποτέλεσε τον προπομπό του ΣΕΚΕ και στη συνέχεια του ΚΚΕ. Και αυτό γιατί το βλέπω επίκαιρο τη στιγμή που κάποιοι τα καταστρατηγούν. Ίσως θα έπρεπε να πάρουμε μάτι πως καθιερώθηκαν όλα αυτά για να μπορέσουμε ίσως να τα εκτιμήσουμε. Και να έχουμε αντίλογο απέναντι σε αυτούς που με ελαφρυά την καρδία λένε ότι και τι έγινε; Ας πάμε στο ΔΝΤ και ας γίνουν απολύσεις, ας κοπούν 13ος και 14ος μισθός, ας καταργηθούν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Αφιερωμένο επίσης στους Ελληναράδες Παπαγεωργόπουλο, Άνθιμο και Ψωμιάδη. Αλλά πάνω από όλα αφιερωμένο σε αυτούς που εξακολοθούν ακόμα και τώρα που πήραν τέτοια μέτρα να αποκαλούν τους εαυτούς τους Σοσιαλιστές.
Με τη συμπάθεια σας για δυο πράγματα:
Ένα: Το μακροσκελές κείμενο. Σήμερα βρήκα χρόνο παιδιά. Και αποφάσισα να το βάλω όλο παρά να το έκοβα σήμερα και να μην ήξερα πότε θα το ξαναρχιζα.
Δυο. Όπως καταλαβαίνετε αποκλείεται να κατάφερα να πληκτρολογήσω όόόόόόόόλο αυτό που ακολουθεί. Είναι περασμένο με OCR (που πάλι ήθελε πολύ δουλειά) γι' αυτό και καταλάβετε με αν κάτι δεν αναφέρεται ευανάγνωστα και μου έχει ξεφύγει.
Έτοιμοι; Πάμε!
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η Θεσσαλονίκη πριν τη Φεντερασιόν
Η ιστορία του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης είναι αλληλένδετη με τη δομή και τη λειτουργία της πόλης, όπως αυτή διαμορφώνεται στην αρχή του 20ού αιώνα και παρακολουθεί όλες τις κοινωνικές διεργασίες που συνέβησαν στην ενδοχώρα της. Η μορφή της Θεσσαλονίκης είναι τελείως διαφορετική στο διάστημα 1900-1912 ενόσω η πόλη βρίσκεται ακόμα κάτω από τουρκική κατοχή και αλλάζει ριζικά όταν οι Τούρκοι αποχωρούν
και η Θεσσαλονίκη ενσωματώνεται στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα η δυναμική του εργατικού κινήματος αναπτύσσεται ποιοτικά με την ίδρυση της Φεντερασιόν το 1909, μετά το κίνημα των Νεότουρκων που εκδηλώθηκε στα 1908.
Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιμετωπίζουν τη Θεσσαλονίκη ως κέντρο του διεθνούς εμπορίου και ως κέντρο τραπεζικών εργασιών. Όλες οι μεγάλες τράπεζες στηρίζονται από γερμανικούς, αυστριακούς ή γαλλικούς πιστωτικούς οργανισμούς. Η Τράπεζα Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε το 1888 από τους γηγενείς Ισραηλίτες Αλλατίνι καλύπτει τη "Lander Bank" της Βιέννης ενώ η "Οτομαν Μπανκ" αποτελεί προθήκη της "Λυωνικής Πίστης", της μεγαλύτερης Τράπεζας της Γαλλίας. Η Τράπεζα Αθηνών είναι η πρόσοψη του τεράστιου πιστωτικού οργανισμού της τράπεζας της "Ένωσης των Παρισίων". Τέλος η Γερμανία με την "Ντόιτσε Μπανκ" εισδύει στα Βαλκάνια σε συνεργασία με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και ιδρύουν την Τράπεζα της Ανατολής. Όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις ανταγωνίζονται για την προώθηση των συμφερόντων τους στην περιοχή
και οι Τράπεζες που ιδρύουν συμβολίζουν την οικονομική και πολιτική τους δύναμη. Αμέτοχη δεν έμεινε ούτε η Μεγάλη Βρετανία, που στα 1909 ιδρύει την Εθνική Τράπεζα της Τουρκίας. Το γεγονός αυτό οφείλεται εν πολλοίς και στην κατάσταση εξάρτησης στην οποία βρίσκεται η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήδη στη δεκαετία 1871-1881 σιδηροδρομική γραμμή ενώνει τη Θεσσαλονίκη με το Βελιγράδι, επένδυση των Αυστριακών Χιρς, κόστους 50.000.000 χρ.φράγκων, και στα 1893 η Θεσσαλονίκη συνδέεται σιδηροδρομικά και με την Κωνσταντινούπολη.
Ηδη από το 1800 η Θεσσαλονίκη έχει τον χαρακτήρα του πολυεθνικού μητροπολιτικού κέντρου των Βαλκανίων, χαρακτήρας που οφείλεται τόσο στη γεωγραφική της θέση όσο και στις εθνότητες που διαβιούν στην πόλη. Αυτή η πολυεθνικότητα εκφράζεται τόσο στο εμπόριο όσο και στην κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά και στον κλάδο της βιομηχανίας. "Στις απαρχές του αιώνα μας το μεγάλο εμπόριο εξακολουθεί να παραμένει στα χέρια των ισραηλιτών- από τους 54 μεγάλους εμπορικούς οίκους της πόλης οι 38 ανήκουν σε ισραηλίτες, οι 8 σε ντονμέδες και οι 8 σε ρωµιούς".
Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας βρίσκονται οι μουσουλμάνοι, μεγάλοι ιδιοκτήτες γης και αποδέκτες των κρατικών παροχών, δίπλα τους οι λεβαντίνοι, ισραηλίτες με ισπανική, ιταλική, γαλλική ή και αυστριακή υπηκοότητα που είναι οι εκπρόσωποι του μεγάλου ευρωπαϊκού κεφαλαίου, και λίγοι Έλληνες. Όμως στον πιο σημαντικό κλάδο του εμπορίου, το υφασματεμπόριο, ήδη από τον 18ο αιώνα, οι Έλληνες κατέχουν σημαντική θέση. Οι πέντε από τις 12 μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου βρίσκονται στα χέρια τους. Η άνοδος των Ελλήνων αντανακλάται και σε άλλους τομείς του εμπορίου αλλά και της βιομηχανίας. Στον αντίποδα των οικονομικά ισχυρών βρίσκονται οι εργάτες, οι οποίοι διαβιούν σε απαράδεκτες,ακόμα και για τα δεδομένα της εποχής, συνθήκες. Ο κύριος όγκος των εργατών, γύρω στους 12.000 επί συνόλου 25.000, απασχολείται στη βιομηχανία και κυρίως στην καπνοβιομηχανία: 3.000 είναι εργάτες γης, 2.000 απασχολούνται στις οικοδομές και 3.000 στο λιμάνι. Οι αμοιβές των εργατών είναι καθηλωμένες από το 1820. Το ημερομίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη σε σταθερές τιμές ανέρχεται στα 5 γρόσια μέχρι το κίνημα των Νεότουρκων στα 1908, οπότε το ημερομίσθιο αναπροσαρμόζεται και θα φτάσει στα 2 χρ. φράγκα μετά τις εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες.
Ο σxηματισμός της εργατικής τάξης στη Θεσσαλονίκη συνδέεται βέβαια με την καταστροφή των βιοτεχνικών στρωμάτων της πόλης. Όπως υποστηρίζει όμως ο Ευ.Χεκίμογλου:
" ... η "εργατική τάξη" των αρχών του αιώνα δεν είναι μια τυπική εργατική τάξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής αλλά ένα ιδιότυπο κοινωνικό στρώμα ( ... ). Οι συντεχνίες δεν είναι απλές επαγγελματικές οργανώσεις. Είναι μορφές κοινωνικής ενσωμάτωσης που αντιστοιχούν στις παλιές μορφές κοινωνικής παραγωγής και που ανθίστανται-ικανοποιητικά στις περισσότερες περιπτώσεις -οτον νέο τρόπο παραγωγής που εισβάλλει από την Εσπερία. Χωρίς την προσφυγή στη φύση και στη δυναμική της συντεχνίας και της κοινότητας δεν μπορεί να εξηγηθεί επαρκώς ούτε η κατά συντριπτική πλειοψηφία εβραϊκή σύνθεση της Φεντερασιόν ούτε η καθυστέρηση στην συνδικαλιστική και πολιτική οργάνωση των Ελλήνων εργατών της Θεσσαλονίκης ... "
Η σταδιακή συνειδητοποίηση αυτής της πολυεθνικής-πολυπολιτισμικής πόλης γίνεται μέσω των περίφημων λεσχών στις οποίες σύχναζαν μέλη των ανώτερων κοινωνικά τάξεων.
Το κοσμοπολίτικο πνεύμα το εκφράζουν καλύτερα η "Clumb de Salonique" και η "Nouveau Clumb", ενώ η "Clumb de Ι' Alliance" εκφράζει την ισραηλιτική κοινότητα. Μέσα από αυτές τις λέσχες διαθλώνται οι ευρωπαϊκές ιδεολογικές αναζητήσεις στην πόλη. Το σαφές ιδεολογικό στήριγμα απουσιάζει και η χαλαρότητα αυτή επιτρέπει στην πόλη να είναι εντελώς ανοιχτή σε οτιδήποτε καινούργιο έρχεται από την Ευρώπη. Ο επιστημονισμός συναντιέται με τον δαρβινισμό ενώ εμπλέκεται και ο θετικισμός. Ταυτόχρονα η ελληνική κοινότητα στρέφεται στη ρωσική φιλολογία: Ντοστογιέφσκι και Τολστόι αποτελούν τα αγαπημένα θέματα των Ελλήνων τα οποία μαζί με την παράδοση μιας λαϊκής ορθοδοξίας γεννούν τους πρώτους κοινωνικούς προβληματισμούς. Όμως η διάδοση των νέων ιδεών γίνεται σε ευρεία κλίμακα από το πλήθος των σχολικών ιδρυμάτων των διαφόρων εθνοτήτων καθώς και από τις εφημερίδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον καιρό της απελευθέρωσης κυκλοφορούν 16 εφημερίδες, 5 ισπανοεβραϊκές, 2 γαλλικές, 4 ελληνικές, 3 τουρκικές, 1 βουλγάρικη και 1 ρουµανική. Η πόλη είναι έτοιμη να υποδεχθεί τις νέες ιδέες που θα αλλάξουν τα πράγματα και μέσα από το κίνημα των Νεότουρκων θα οδηγηθεί στην δημιουργία της Φεντερασιόν, της πρώτης οργανωμένης σοσιαλιστικής ομάδας που θα αποτελέσει αργότερα το πρόπλασμα για την ίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κόμματος στην Ελλάδα.

Η ίδρυση της Φεντερασιόν
Ήδη από τις αρχές του αιώνα αρκετές εργατικές κινητοποιήσεις στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προδιαγράφουν τις εξελίξεις και σε πολιτικό επίπεδο. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των εργατικών στρωµάτων, τα οποία υπέφεραν κάτω από την αυταρχική διακυβέρνηση του Αβδούλ Χαμίτ, θα αναγκάσουν τους εργάτες να προχωρήσουν σε απεργιακούς αγώνες. Οι μαζικές απεργίες στα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης στα 1902, οι απεργίες των καπνεργατών της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης στα 1905, καθώς και οι απεργίες των υποδηματοποιών στα Σκόπια και στη Θεσσαλονίκη στα 1906, όπως και η απεργία στη βιομηχανία κεραμικών Αλλατίνι πάλι στην Θεσσαλονίκη φανερώνουν τα πρώτα στοιχεία ενός εργατικού κινήματος που ακόμα δεν έχει συγκεκριμένα ιδεολογικά ΚΟΙ πολιτικά χαρακτηριστικά αλλά είναι υπαρκτό. Ενδεικτική των συνθηκών της διαβίωσης του μεγάλου μέρους του πληθυσμού είναι η εικόνα που διασώζει ο Γκλαβίνωφ, ηγετικό στέλεχος των Βουλγάρων "στενών" σοσιαλιστών, για ένα χωριό στον Στρυμώνα το οποίο πλέει στο νερό και οι κάτοικοι τον χειμώνα επικοινωνούν από σπίτι σε σπίτι, με βάρκες.
Ο πυρήνας του υπό διαμόρφωση εργατικού κινήματος βρίσκεται στις καπνοβιομηχανίες και στις βιομηχανίες ειδών διατροφής. Όμως παρόλο που η Θεσσαλονίκη αναπτύσσεται ραγδαία με την εισροή δυτικοευρωπαΐκών κεφαλαίων στην πόλη και με τη δημιουργία έργων υποδομής μεγάλης κλίμακας (π.χ. λιμάνι) εντούτοις οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν εκτός από την οικονομική ανέχεια και το πρόβλημα του εθνικισμού. Οι διαφορετικές εθνότητες έχουν τις δικές τους προκαταλήψεις και τα δικά τους αμυντικα ανακλαστικά. Οι διαφοροποιήσεις αυτές παίζουν σοβαρό ανασταλτικό ρόλο στη δημιουργία ενός κινήματος με σαφή ταξικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Όμως όλες οι εθνότητες είχαν έναν κοινό στόχο: την πτώση του Αβδούλ Χαιμίτ. Αυτό ακριβώς το αίτημα εκμεταλλεύθηκε η κίνηση των Νεοτούρκων και στα 1908 προχώρησε στη "ρήξη". Στο κίνημα των Νεοτούρκων είχαν προσχωρήσει εντελώς ετερόκλητες ομάδες: μουσουλμάνοι δημόσιοι υπάλληλοι, μικροαστοί, πρίγκιπες, χριστιανοί ορθόδοξοι, Μαρωνίτες, Εβραίοι, Αρμένιοι. Ήδη από το 1902 υπήρχαν δύο μεγάλες τάσεις: οι φιλελεύθεροι οπαδοί ενός αποκεντρωμένου κράτους με σχετική αυτονομία των εθνοτήτων και η τάση των εθνικιστών που προτάσσουν την κυριαρχία του τουρκικού στοιχείου. Αυτή η δεύτερη τάση κυριάρχησε και είχε τα ερείσματά της μέσα στον στρατό:
"Το Νεοτουρκικό κίνημα πραγματοποιήθηκε στην Μακεδονία τον Ιούνιο του 1908 από αξιωματικούς κυρίως του τρίτου οθωμανικού σώματος στρατού. Η εσπευσμένη ενέργειά τους οφειλόταν στο ότι η οργάνωση είχε αρχίσει να διαβρώνεται από πράκτορες της Πύλης και στο γεγονός ότι οι μεγάλες Δυνάμεις σχεδίαζαν να επέμβουν δυναμικά για να δώσουν λύση στη μακεδονική επιπλοκή. Ο Bρετανός υπουργός των Εξωτερικών Sir Edward Grey είχε προτείνει την αυτονόμηση της Μακεδονίας, ενώ οι μονάρχες της Ρωσίας και της Αγγλίας επρόκειτο να συναντηθούν για να συζητήσουν το μέλλον του τμήματος αυτού της οθωμανικής επικρατείας. Οι εθνικιστές νεότουρκοι της Θεσσαλονίκης κινήθηκαν αστραπιαία. Αφού κατέλαβαν την αρχή έστειλαν τελεσίγραφο στον Αβδούλ Χαμίτ να επαναφέρει το Σύνταγμα του 1876 μέσα σε 24 ώρες".
Μετά την επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων και την εκθρόνιση του Αβδούλ Χαμίτ (1909) με το σύνταγμα του 1909 η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει, Οι υποτελείς εθνότητες ενθουσιάζονται και στην αρχή στηρίζουν το κίνημα. Όμως η συνέχεια θα διαψεύσει τις ελπίδες τους. Η επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων που είχαν την βάση τους στην Θεσσαλονίκη θα φέρει μια σχετική και πρόσκαιρη ειρήνευση στην περιοχή. Όμως οι μόνοι οι οποίοι διέγνωσαν ότι το κίνημα των Νεοτούρκων ήταν μια απόπειρα αυταρχικού αστικού εκσυγχρονισμού και όχι μια κοινωνική επανάσταση ήταν οι Βούλγαροι σοσιαλδημοκράτες, και μάλιστα τα μέλη της αριστερής "τάσης", οι αποκαλούμενοι "στενοί". Η ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης υποστήριξε ευθύς εξαρχής το κίνημα των Νεότουρκων όπως και οι Βούλγαροι. Η ισραηλίτικη κοινότητα τήρησε αρχικά στάση αναμονής αλλά μετά ακολούθησε και αυτή το κίνημα των Νεοτούρκων. Ο Αβραάμ Μπεναρόγια, (φώτο) ιδρυτικό μέλος της Φεντερασιόν, γράφει για την αρχική απήχηση που είχε το κίνημα των Νεοτούρκων:
"Η Νεοτουρκική επανάστασις εξερράγη αιφνιδίως εις την καρδιάν της Μακεδονίας κατά τας αρχάς του μηνός Ιουλίου του 1908. Η Θεσσαλονίκη κατέστη πάραυτα το κέντρον εορτών, διαδηλώσεων, πολιτικών ζυμώσεων, στρατιωτικών παρελάσεων και συγκινητικών σκηνών αδελφότητος μεταξύ αλλοεθνών. Επί ημέρας και εβδομάδας η νυν οδός Βενιζέλου (τότε Σαμπρή Πασσά) και ο κήπος του Λευκού Πύργου δεν έβλεπον παρά παρελάσεις με σημαίας, μουσικάς, ζητωκραυγάς, ύμνους προς τους οωτήρας της Τουρκίας προς τους ελευθερωτάς και γεύματα με προπόσεις, λόγους και αλαλαγμούς. Οι λόγοι είχαν όλοι ένα μοτίβο, ένα τέμπο: "...τριάντα τρία χρόνια τώρα, τριάντα εκατομμύρια άνθρωποι στενάζουν υπό το ζυγόν του δεσπότου σουλτάνου και τριακοσίους του υπηρέτας και χαφιέδες. Τριάντα ήρωες εσήκωσαν την σημαίαν της επαναστάσεως και η τυραννία έπεσε. Ήλθεν η ελευθερία. ελευθερία διά τους Τούρκους και τους Χριστιανούς, ελευθερία δι' όλους". Τώρα όλοι είμεθα αδέλφια, Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί, Εβραίοι, Τούρκοι, Αλβανοί, Άραβες, Έλληνες, Βoύλγαρoι, όλοι είμεθα πολίται της ελευθέρας Οθωμανικής Πατρίδος".
Τομή στην ιστορία του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης, αλλά και γενικότερα της πολιτικής συνειδητοποίησης των εργατών, καθώς και της διάδοσης των σοσιαλιστικών ιδεών αποτελεί η ίδρυση της Φεντερασιόν στα 1909. Ομως πριν αναφερθούμε στην ίδρυση και στην πορεία της οργάνωσης που άλλαξε τον χάρτη του εργατικού κινήματος και όχι μόνο της Θεσσαλονίκης, χρήσιμο είναι να αναφερθούμε στις διεργασίες πριν από την φεντερασιόν.
Ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα υπάρχουν διάφορες ομάδες με σοσιαλιστική κατεύθυνση στην ευρύτερη περιοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τα 1870 δρα στην Κωνσταντινούπολη μια ομάδα επαναστατικού κοινωνικού προβληματισμού, που απαρτίζεται από Γάλλους και ιταλούς τεχνικούς. Από εκεί θα ξεπηδήσουν οι πρώτες απεργίες. Στα 1894 δημιουργείται ο πρώτος μαρξιστικός όμιλος στα Βελεσσά που δέχεται επιδράσεις από μετανάστες στη Σόφια που έχουν οργανωθεί από το 1892 σε σοσιαλιστικές ομάδες. Στα 1895, πάλι στη Σόφια, εμφανίζεται το "Μακεδονικό Επαναστατικό Κέντρο" που στα 1904 μετονομάζεται σε "Σοσιαλδημοκρατική Ομάδα των Εργατών των περιοχών Ανδριανουπόλεως και Μακεδονίας".
Στα 1907 στελέχη της ομάδας διοργανώνουν επιτυχημένες απεργίες στα Σκόπια. Στα τέλη του 1908 αναδιοργανώνεται στα Σκόπια το Μακεδονικό Επαναστατικό Κέντρο που ονομάζεται τώρα Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο. Στις αρχές του 1909 δημιουργούνται τα πρώτα εργατικά συνδικάτα στη Θεσσαλονίκη, στα Σκόπια, στα Βελεσσά, στο Μοναστήρι, στην Ξάνθη και στην
Καβάλα. Η σύνθεσή τους είναι πολυεθνική: Τούρκοι, Αλβανοί, Έλληνες, "Σλαβομακεδόνες" και βλαχόφρονες αποτελούν τα μέλη των συνδικάτων. Στα 1909 το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο της Κωνσταντινούπολης εκδίδει την εφημερίδα "Εργάτης" ενώ το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης έχει μικρή επίδραση στα στρώματα του πληθυσμού που δεν περιλαμβάνονται στους κόλπους της μικρής "μακεδονοσλαυϊκής" κοινότητας της πόλης,
Το κίνημα των Νεοτούρκων ενθαρρύνει τους απεργιακούς αγώνες που στρέφονται εναντίον του απολυταρχικού Καθεστώτος του Αβδούλ Χαμίτ. Οι μεγάλες απεργίες των σιδηροδρομικών στα Σκόπια και των καπνεργατών της βιομηχανίας "Ρεζί" και των εργατών της παγοποιίας στην Θεσσαλονίκητον Αύγουστο του 1908 αντανακλούν την εξαιρετικά δυσχερή οικονομική κατάσταση των εργατών, και την πολιτική δυναμική του συνδικαλιστικού κινήματος. Οι απολαβές τους φτάνουν μετά βίας στο μισό των αποδοχών των εργατών του ελληνικού κράτους την ίδια περίοδο. Οι απεργίες που συνταράζουν την περιοχή της Θεσσαλονίκης στς διάστημα ανάμεσα στον Αύγουστο και τον Οκτώβριο του 1908 είναι γεγονός πρωτοφανές ως προς την διάρκεια και ως προς την έντασή του στη ζωή της πόλης.
Ο τρόπος που ξετυλίγονται οι απεργίες στην Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με την περιγραφή των «στενών», είναι ιδιαίτερος, ανατολικός. Την προηγούμενη μαζεύονται οι εργάτες και δίνουν τον λόγο τους ότι θα κάνουν απεργία. Φτιάχνουν σημαίες τις κλασlκές οθωμανικές, κόκκινες με άσπρο μισοφεγγαρο. Παίρνουν λατέρνες και ζουρνάδες και αρχίζουν να διαδηλώνουν, ή με αμάξια ή με άλογα, στολισμένα με σημαιούλες. Φωνάζουν το σύνθημα "Γιασασίν μιλιέτ" (ζήτω η αυτονομία των εθνοτήτων), περνάνε από τους κεντρικούς δρόμους και την πλατεία Ελευθερίας, σταματάνε μπροστά στον Ενβέρ μπέη και τον επευφημουν. Το άλλο πρωί πηγαίνει επιτροπή στους εργoδότες. Το κύριο αίτημα είναι η αύξηση των μισθών".
Μέχρι το 1908 τα βασικά στοιχεία των εργατικών συνδικάτων είχαν μορφή συντεχνιακη. Απότο 1908 όμως και ύστερα αρχίζουν σταδιακά να δημιουργούνται δυνάμεις που αρθρώνουν πιο ουσιαστικό πολιτικό λόγο. Ο κύριος κορμός του προλεταριάτου στη Θεσσαλονίκη ήταν ισραηλίτικης καταγωγής και γι' αυτό τον λόγο οι Βούλγαροι σοσιαλδημοκράτες που διέθεταν μέχρι τότε την πιο ολοκληρωμένη πολιτική οργάνωση δεν είχαν καταφέρει να αποκτήσουν ισχυρά ερείσματα. Μέσα όμως στην ισραηλιτική κοινότητα γίνονται διεργασίες και θα ξεχωρίσουν δύο τάσεις: η πρώτη εκφράζεται κυρίως από ντόπιους που έχουν στενές σχέσεις με τις τεκτονικές στοές και αρθρώνουν συντηρητικό λόγο επικεντρωμένο στην διεκδίκηση οικονομικών αιτημάτων. Από αυτή την τάση θα προκύψουν τα πρώτα σωματεία με κυρίαρχη μορφή τον Ιωσήφ Νεχαμά. Η δεύτερη τάση θα εκφραστεί από μετανάστες, δασκάλους και λίγους εργάτες με κορυφαία φυσιογνωμία τον Αβραάμ Μπεναρόγια. Η δεύτερη αυτή τάση θα επεκτείνει τη συζήτηση πέρα από τις στενά οικονομικές διεκδικήσεις και θα θέσει επί τάπητος τα θεμελιώδη θέματα: τον σοσιαλισμό και την πάλη των τάξεων, "Η πρώτη τάση, στήριξε το κίνημα των Νεοτούρκων, ενώ η δεύτερη θα αναζητήσει τις συμμαχίες της στους σοσιαλδημοκράτες που αποκαλούνταν "πλατείς" (φαρδείς) σε αντίθεση με τους "στενούς", Επίσης οι εκφραστές της θα έρθουν και σε επαφή με το αναρχικό κίνημα της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας.
Στο σημείο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια μεταγενέστερη αφήγηση του Αβραάμ Μπεναρόγια (Βήμα, 5 και 8,11.1978):
"Όταν πήγα στη Θεσσαλονίκη, το 1908 (…) είπα θα γίνω εργάτης για να μπορέ- σω να διειοδύσω στον εργατικό χώρο, να νιώσω την θέση του εργάτη να με δεχτούν οι εργάτες σαν δικό τους (…) Και δούλεψα στο τυπογραφείο (…) και έτσι έγινα γραμματέας του σωματείου Εβραίων τυπογράφων (…) Έμπαινα στα καφενεία, συνδεόμουνα με μερικούς και άρχιζα την κουβέντα. Κάθε μέρα, ώρες ατελείωτες, Σύνταγμα θα πει αυτό, Δημοκρατία είναι εκείνο, ο σοσιαλισμός αυτό. Άλλοι έφευγαν, άλλοι δεν ήθελαν και μερικοί άκουγαν. Αρχίσαμε να συμφωνούμε σε πολλά. Είπα να οργανωθούμε. Πάρτε πρωτοβουλία ( ... ) Άρχισα με τους Εβραίους, τους τριάντα ( ... ) φτιάξαμε την εργατική Λέσχη. Νοικιάσαμε ένα δωμάτιο στο πάνω πάτωμα ενός αλβανικού μαγέρικου - πανδοχείου στην οδό Εγνατίας ( ... ) Έμβλημά μας ένα χέρι που κρατούσε ένα σφυρί (...)".
Στις αρχές του Οκτωβρίου του 1908 ιδρύεται η Ενωμένη Εργατική Σοσιαλδημοκρατική ομάδα (ΕΕΣΔΟ) όπου συμπράττουν οι "αναρχοφιλελεύθεροι" "(Χαρλάκωφ, Μπεναρόγια, Ντελιράντεφ, Τόμωφ)με τους "στενούς" (Ρούσεφ, Λάλοφ, Τόσεφ, Γιάνεφ). Την ίδια περίοδο ιδρύεται και συνδικάτο τύπου στο οποίο συμμετέχουν εργάτες από τα βουλγαρικά τυπογραφεία της πόλης και από το ιταλικό καθώς και 7-8 Έλληνες εργάτες.
Η ΕΕΣΔΟ διοργανώνει συζητήσεις με θέμα τη δημιουργία του πρώτου εργατικού κόμματος στην Τουρκία. Στις συζητήσεις παίρνουν μέρος κυρίως Βούλγαροι και Εβραίοι εργάτες. Όμως η ΕΕΣΔΟ διαλύθηκε τον Φεβρουάριο του 1909 με αποτέλεσμα οι μεν "στενοί" να δημιουργήσουν τη Βουλγαρική Σοσιαλδημοκρατική Ομάδα, ενώ ο Μπεναρόγια με τους αναρχοφιλελεύθερους να προχωρήσουν στην ίδρυση της Εργατικής Λέσχης.
Ορισμένα μέλη της ΕΕΣΔΟ που δεν προσχώρησαν σε καμιά από τις δύο ομάδες ενσωματώθηκαν στις αστικές πολιτικές λέσχες, τις επονομαζόμενες "Συνταγματικές", και άλλοι στο "Λαϊκό Ομοσπονδιακό Κόμμα". Οι δύο οργανώσεις που προήλθαν από τη διάλυση της ΕΕΣΔΟ συνασπίζονται προσωρινά στην Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης τον Μάιο του 1909. Όμως οι "στενοί" αποχωρούν ύστερα από λίγο, μετά από έντονες πολιτικές διαφωνίες. Παρά τη βραχύβια ένωση οι δύο οργανώσεις θα προλάβουν να κάνουν την πρώτη δημόσια εμφάνιση, την πρωτομαγιά του 1909, με διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν λίγοι Βούλγαροι και Τούρκοι εργάτες και πλήθος lσραηλιτών.("Ερχόταν Πρωτομαγιά, μέρα των εργατών, ποτισμένη με αίμα. Είπαμε θα την γιορτάσουμε. Κάναμε καλή προετοιμασία και καλέσαμε μερικούς Βούλγαρους και Τούρκους εργάτες, σοσιαλιστές συμπαθούντες. Και να η παρέλαση, κόκκινες σημαίες, η Διεθνής. Λίγοι είμαστε, μα κάναμε εντύπωση. Στον κόσμο άρεσε αυτό, άρχισαν να ρωτούν ποιοι είμαστε, να κουβεντιάζεται η Λέσχη καλά. Με την παρέλαση της πρωτομαγιάς είχαμε κσταφέρει δύο πράγματα. Να γίνουμε γνωστοί σ' όλη την Θεσσαλονίκη και να δημιουργήσουμε συμπάθειες στον κόσμο των εργαζομένων. Έτσι αφού προετοιμάστηκε το έδαφος αρχίσαμε το σχέδιο για τα αλληλοβοηθητικά ταμεία". Συνέντευξη του Α Μπεναρόγια στο "Βήμα", 8-11-1978). Η εντυπωσιακή πρεμιέρα της ''Εργατικής Λέσχης", που θεωρείται ο πρόδρομος της Φεντερασιόν, είχε ήδη συντελεσθεί. Στις 6. 6. 1909 η "Λέσχη", η οποία αριθμεί ήδη εκατοντάδες μέλη και έχει μετασχηματισθεί σε "Εργατικόν Σύνδεσμον Θεσσαλονίκης" διοργάνωσε ένα συλλαλητήριο το οποίο είχε σημαντική επιτυχία παρόλο που οι αρχές το είχαν απαγορεύσει. Μπροστά σε ένα πλήθος 8000 εργατών οι εκπρόσωποι του ''Εργατικού Συνδέσμου" κατήγγειλαν τα δεινά της εργατικής τάξης στην Τουρκία και εξέφρασαν την έντονη αντίδρασή τους στα αντεργατικά νομοσχέδια των Νεοτούρκων ("νόμοι του Φερίτ Πασά") που απαγόρευαν την απεργία στους δημοσιους υπαλλήλους και προσπάθησαν να ελέγξουν τα συνδικάτα. Η μαζική αυτή διαδήλωση ήταν η πρώτη που είχε σαφή πολιτικό στόχο: Το κράτος των Νεότουρκων. Στο ψήφισμα της αναφέρονταν τα εξής:
"Σήμερα, 6 Ιούνη του 1909, οι εργάτες της Θεσσαλονίκης, αδιακρίτως εθνικότητας και θρησκείας για την ακρίβεια οι Έλληνες εργάτες σαπωνοποιείων, οι Εβραίοι εργάτες σαπωνοποιείων, οι Έλληνες σιδηροδρομικοί, οι Έλληνες εργάτες τυπογραφείων, οι Βούλγαροι εργάτες τυπογραφείων, οι Εβραίοι μαραγκοί, οι Έλληνες μαραγκοί, οι Εβραίοι μαρμαράδες, οι Έλληνες παπουτσήδες, οι Εβραίοι αχθοφόροι οι καπνεργάτες, η ένωση εργατών τελωνείου, η ένωση εργατών Θεσσαλονίκης, η βουλγαρική σοσιαλιστική λέσχη, αντιπρόσωποι των σιδηροδρομικών της Εταιρείας Ανατολικών Σιδηροδρόμων, οι εργάτες της εταιρείας τραμ και της εταιρείας φωταερίου, οι Έλλη- νες και οι Εβραίοι ραπτεργάτες συγκεντρωμένοι σε συλλαλητήριο με αφορμή τις συζητήσεις στη Βουλή για το θέμα των συνδικάτων και των απεργιών, παίρνοντας υπ' όψη τους:ότι η δύσκολη κατάσταση των εργατών στην Τουρκία μπορεί να καλλιτερέψει μέσω των συνδικάτων, ότι τα συνδικάτα έχουν για αποκλειστικό σκοπό να εργάζονται για την καλλιτέρευση της μοίρας των εργατών, δηλαδή του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού και για να συμβάλλουν έτσι στην εξέλιξη όλης της χώρας, ότι όχι μόνο δεν είναι εμπόδιο στην οικονομική εξέλιξη της χώρας, αλλά αντίθετα είναι ουσιαστική προϋπόθεση για την άνθιση της χώρας, η οποία χάρη στα συνδικάτα μπορεί να προοδεύει σε όφελος όλου του πληθυσμού, όπως μας έδειξε και το παράδειγμα της Ευρώπης, ότι το δικαίωμα των συγκεντρώσεων είναι αναγνωρισμένο από το Σύνταγμα και κάθε νομοθέτημα που το απαγορεύει είναι αντισυνταγματικό, ότι η κυβέρνηση αναγνωρίζοντας τα συνδικάτα πρέπει να περάσει στην βουλή εργατικούς νόμους στο πνεύμα του Συντάγματος και σύμφωνους με τα πανανθρώπινα αισθήματα, ότι μόνο μέσω των συνδικάτων θα μπορούν οι εργάτες διαφορετικών εθνικοτήτων να ζουν με κατανόηση και οι εργάτες, που συνθέτουν το μεγαλύτερο μέρος του λαού, μέσω αυτής της κοινότητας συμφερόντων, να εγκαθιδρύσουν την απαραίτητη ειρήνη μεταξύ των λαών... κι' έτσι μ' αυτόν τον τρόπο να συμβάλλουν στην ανύψωση όλης της χώρας».
Η συγκέντρωση αυτή ανέδειξε τη δύναμη της εργατικής τάξης της πόλης και έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός ριζοσπαστικού εργατικού κινήματος. Όμως παρόλη την επιτυχία της συγκέντρωσης, οι ''στενοί'', αμφισβήτησαν τον βαθμό συνειδητοποίησης των εργατών. Είναι αλήθεια ότι η "Λέσχη" δεν διακρινόταν για την καθαρότητα της ιδεολογικής τοποθέτησής της αλλά η συγκέντρωση αυτή έδειχνε ότι ήταν εφικτή η σύσταση ενός σοσιαλιστικού "κόμματος" στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατoρίας.
Στις 10.7,1909 η "Λέσχη" ετοιμάζει μια άλλη μεγάλη διαδήλωση, ερχόμενη πλέον σε σύγκρουση με το Νεοτουρκικό κομιτάτο. Τα εργατικά συνδικάτα αποφάσισαν να διαδηλώσουν χωριστά από τα άλλα αστικά κόμματα και το Κομιτάτο, κατά την επέτειο του πρώτου χρόνου από τη νίκη των Νεοτούρκων, Τα ελληνικά "εθνικιστικά" σωματεία συνέπραξαν με τους Νεότουρκους. Η έκπληξη στην πόλη ήταν μεγάλη γιατί ένα χρόνο μετά το κίνημα των Νεοτούρκων μια οργάνωση αμφισβητούσε δημόσια το καθεστώς. Γράφει ο Αβραάμ Μπεναρόγια για την εκδήλωση αυτή:
«Η εργατική Λέσχη εκάλεσε πράγματι τας επιτροπάς των αλληλοβοηθητικών σωματείων: Το Διεθνές (Μικτό), του Μονοπωλίου καπνού (Ρεζή), των σιδηροδρομικών, των ισραηλιτών καπνεργατών, των Βουλγάρων και Ισραηλιτών τυπογράφων, των Ελλήνων αρτεργατών και οργανώνει την "εργατικήν παρέλασιν", ήτις υπήρξε ογκωδέστατην και μεγαλειώδης, ίση σχεδόν προς την επίσημον του Κομιτάτου. Προκήρυξις, τυπωμένη εις τέσσαρας γλώσσας (τουρκικήν, ελληνικήν, βουλγαρικήν, ίσπανo-εβραϊκήν) εμοιράσθη δωρεάν σε τρεις χιλιάδας αντίτυπα, Το "Μανιφέστο" αυτό ήτο μια διακήρυξις διά της οποίας ανηγγέλλετο η μετατροπή της 'Ίσραηλιτικής Εργατικής Λέσχης" εις ισραηλιτικόν τμήμα της υπό ίδρυσιν Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας, εκαλούντο δε και οι λοιποί σοσιαλισταί: Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι, όπως ιδρύσουν και αυτοί τα τμήματά των. 'Ή επιτυχία της δευτέρας σοσιαλιστικής διαδήλωσης ήτο ανέλπιστος. Όλοι ωμίλουν διά την νέαν οργάνωσιν, διά την Σοσιαλιαστικήν Ομοσπονδία, (Federation Socialiste)".
Τον Αύγουστο του 1909 έγινε το ιδρυτικό συνέδριο της Φεντερασιόν με αυτή τη σφραγίδα.
Τα υπόλοιπα με πρώτη ευκαιρία. Ελπίζω να έφθασες μέχρι εδώ αγαπητέ αναγνώστα.